As garitas de vixianza no Ortegal e a Mariña

.

O pasado 9 de decembro tivo lugar no Museo Provincial do Mar de San Cibrao (Cervo)  unha charla do profesor e investigador José María Leal Bóveda que levou por título «Os postos de vixiancia na Galicia cantábrica, século XVIII». 

No acto, o investigador e colaborador da revista Terras do Ortegal expuso como era a situación defensiva da nosa costa no século XVIII, avanzando algún datos e documentos inéditos que serán detallados no artigo que será publicado no número 5 (2018) da nosa revista.
A continuación facemos un resumo da sua intervención, que agardamos poida repetir en vindeiros meses na nosa comarca:

Durante a época dos Austrias, Galicia veuse involucrada na política imperial hispánica, unha coroa con aspiracións á hexemonía europea, o que explica que os ataques ás súas costas estiveran protagonizados fundamentalmente por corsarios. 

No século XVIII, pola contra, a posición española encóntrase moito máis debilitada e o seu papel pasa pola súa condición de aliada de Francia. Como consecuencia diso, os ataques de corsarios illados tenderon a ser substituidos por operacións navais a gran escala, .

Tamén o sentido do corso habería de cambiar dunha etapa austríaca a unha borbónica xa que na primeira, séculos XVI-XVII, delas esta actividade concibiuse como parte dunha estratexia militar desenvolvida por militares ou asociados mentres que na segunda, século XVIII tratouse máis como unha actividade mercantil.

Durante o XVI-XVII o eixe político-comercial europeo, tamén español, xira do Mediterráneo ó Atlántico e con iso tamén o fai o papel estratéxico de Galicia na monarquía dos Absburgo, así, pasa de ser o extremo peninsular esquecido a territorio fronteirizo. As súas novas funcións na vangarda hispana fixérona acredora de importantes esforzos para dotala dunha infraestrutura militar e dunha organización defensiva acorde ás novas necesidades da coroa.

Esta última circunstancia permite entender o porqué a estratexia defensiva houbo de ser modificada e xunto ó tradicional recurso ás fortificacións e ás armadas déronse pasos decisivos para a conversión de Ferrol na gran base naval do norte peninsular. Igualmente, haberíanse de rexistrar algúns outros cambios de interés, como o establecemento da Matrícula de Mar, que transformaba substancialmente os procedementos de levas de mariñeiros, ou o gran desenvolvemento do corso español

CORNIDE (1764)  da os seguintes fachos, atalaias ou garitas de vixilancia para o Cantábrico galego:

Garita da Vela (Espasante)

 Desde Ribadeo a San Cibrao

• Dende Ribadeo a San Cibrao: 1 castelo defensivo en Ribadeo, o de San Damián, na entrada do porto, con 7 ou 8 canóns de ferro, montados cara ó mar e varias troneiras para a fusileiría. A guarnición é de 20 homes e un oficial que envían dende a Coruña por un período de 4 meses. Pode albergar a 150 homes aloxados en casas particulares, coa obriga dos propietarios de manter a guarnición. 
• Máis adiante, a 1/4 de legua temos unha torre de mediana elevación chamada Torre Nueva que serve de atalaia ou facho para congregarse nos rebatos os de terra como para servir de guía ós navegantes. Está descuberta, semidestruída, en moi mal estado. 
• A 1 legua de distancia temos o porto de Rinlo coa segunda atalaia ou facho para xuntar ás xentes de guerra en caso de presenza de inimigos pero non hai torre, so unha miserable chouza onde se pon o “hachero”. 
• A 2 leguas seguindo a costa cara ó NO. Cara o porto de Foz aparece outra chouza de nome Preguntoiro e segue a costa ata a barra de Fox por onde desemboca o río Masma. Neste posto, na desembocadura do río Centín hai outra garita ou chouza que serve de atalaia onde se fai garda para a  defensa do porto e da terra. 
• En Nois, a media legua de distancia, hai outra garita de vixilancia. Dende Cangas ata o porto de Burela, 3/4 de legua, sobre este porto aparece outra atalaia ou facho para os rebatos. 
• A 1 legua continuando pola costa chégase ó porto de San Cibrao con 2 canóns á dereita e esquerda da entrada do porto sobre as rochas explanadas. 

En total hai 1 castelo, 1 torre e 6 garitas con 10 canóns.

Garita de Bares (Punta Maeda)

Dende San Cibrao ata Ortegal: 

• 1 atalaia en San Cibrao. 
• 1 atalaia en San Clemente de Morás, a 2 leguas da anterior. 
• 1 atalaia en San Julián de Faro (Celeiro), a 3 leguas da precedente. 
• 1 atalaia en Santa María de Suevos, a 1/2 legua de Viveiro. 
• 1 atalaia en San Esteban do Val (Vicedo), a 2 leguas de Viveiro e un punto dos máis altos. 
• 1 atalaia en Bares (Punta Maeda), a 2 leguas de Viveiro e 1/2 da anterior. 
• 1 atalaia en Espasante, a 3 leguas de Viveiro e 3/3 da anterior.  
• 1 atalaia en Santa Marta (Punta do Limo, no Cabo Ortegal), a 4 leguas de Viveiro. 
• 1 atalaia na Capelada (Garita da Herbeira), a 5 leguas de Viveiro e punto dos máis altos da zona en cuestión.

Fachos ou atalaias ou garitas: son edificios simples, de madeira, situados en puntos altos da costa para prever con afumadas os riscos que poden chegar do mar. “Deben concurrir de los lugares comarcanos que están señalados cada día dos o tres hombres armados que se mantienen de guardia por espacio de 24 horas, y es obligación de los mismos lugares que sean fieles y de entera satisfacción”.

“Los trozos son unas compañías en que se alistan los naturales desde la edad de 18 años hasta los 50 con obligación de tomar las armas en los rebatos e invasiones bajo las órdenes de dos o tres jefes hombres distinguidos del país y dos o tres cabos, hombres llanos pero más robustos y expertos que los demás. Están armados, unos a su costa con escopetas y municiones propias y otros con fusiles de S. M. que les administran en la capital de provincia. Tienen obligación de presentarse armados siempre que se le avise por alguno de sus jefes si da tiempo la urgencia y si no acudir a las llamadas que se hacen en las atalias para libertar con más prontitud el país de cualquiera insulto. Sobre los jefes de cada trozo suele mandar algún oficial que ha servido en el ejército que los alista, pasa las revistas, los arma y distribuye según las necesidades”. Cada un contaba cuns 100 homes, e tanto en Viveiro como en Ribadeo estaban mandados polo sarxento maior.