venres, 29 de decembro de 2023

Cálida homenaxe en Ortigueira ao escritor Xoán Xosé Fernández Abella

Inicio do acto con Toñi Girón,
directiva de Terras do Ortegal




O pasado xoves, 28 de decembro, en Ortigueira rendeuse homenaxe ao escritor Xoán Xosé Fernández Abella, falecido o pasado 17 de agosto, cando estaba a piques de cumprir 90 anos. 

Nacido en Monforte en 1933, Xoán Xosé residiu case dúas décadas en Ortigueira, a terra da súa muller, Mercedes, e onde ambos traballaban como mestres no colexio de EXB.

O acto foi presentado por Toñi Girón, directiva de Terras do Ortegal, que tivo unha intervención elegante e fermosa, lembrando ao que foi o seu amigo, e con quen concertara  no pasado verán a presentación en Ortigueira o seu último libro —que ao final foi o derradeiro—, titulado "Últimos poemas de eloxios e outros poemas", editado por edicións Fervenza, de Silleda. Toñi disculpou a ausencia de Mercedes, a outra filla de Xoán Xosé, que non puido asistir, agradecendo a dos relatores da mesa, familiares e público, así como a do responsable da editorial, Manuel Núñez, que xunto a Xosé Manuel Lobato, acompañaron a Pilar Sampedro no seu desprazamento desde Santiago. Foi dando paso aos componentes da mesa, que falaron das diferentes facetas de Xoán Xosé: a humana, a familiar, a dos amigos, a súa poesía, o seu activismo cultural e comprometido.

  • Juan Fernández, fillo de Xoán Xosé e profesor de Lengua e Literatura, trazou algunhas liñas vitais do seu pai, afondando no contido de varias poesías, entre elas unha dedicada a Ortigueira.

Na mesa, de esquerda a dereita: Carlos Breixo,
Pilar Sampedro, Manuel Bermúdez e Juan Fernández.
No atril, de pé, Toñi Girón

  • Manuel Bermúdez, sobriño político de Xoán Xosé, se ben é licenciado en Filoloxía Galego Portuguesa e responsable da área de Asesoramento Lingüístico da USC, preferiu centrarse na faceta humana, contando algunhas anécdotas e salientando que o seu tío era unha persoa agarimosa e sobre todo xenerosa, e que o facía sempre cunha naturalidade que causaba admiración en persoas coma el.
  • Pilar Sampedro, mestra e escritora fixo unha análise da súa poesía, destacando, como describe tamén Xesús Alonso Montero no prólogo deste libro, que Xoán Xosé, a quen coñeceu en Santiago nos anos 90 do pasado século, e onde participaba en numerosos actos culturais, non se negaba, ao contrario, facíao de modo entusiasta, cando alguén lle solicitaba unha poesía para algunha persoa ou para algún tema, nomeadamente de carácter social. O discurso vigoroso de Pilar, con momentos de emoción, foi un texto que nos gustaría reproducir no próximo nº 11 da revista Terras do Ortegal, actualmente en elaboración.
  • Carlos Breixo, Cronista Oficial de Ortigueira, participou, unha vez máis, nun acto organizado pola nosa asociación, e deu varias claves da vida de Xoán Xosé: como foi a súa vida de pequeno, con varios traslados de domicilio, desde o Monforte natal ata Oviedo e outras cidades... motivado polos problemas que tivera seu pai, que ademáis de carteiro na capital do Val de Lemos era militante de Izquierda Republicana, o partido que lideraba Manuel Azaña. Carlos puido localizar o expediente do pai de Xoán Xosé, ofrecendo a Juan a entrega dunha copia do mesmo. O noso Cronista revelou como ese compromiso político obrigouno a incorporarse á Lexión, o que non foi suficiente para evitar problemas co réxime franquista. Carlos confirmou, asi mesmo, o carácter amable e de activista que amosaba Xoán Xosé durante a súa estancia en Ortigueira, e as colaboracións que facía no semanario local, La Voz de Ortigueira, que propuxo reunir nun volume.

A mantedora do acto, Toñi, subiu de novo á tribuna e pechou esta emotiva sesión cultural coa lectura dunha poesía de Xoán Xosé, que resultou grata aos numerosos membros da familia alí presentes, e aos asistentes, entre eles algúns antigos compañeiros e compañeiras do Colexio.

O libro está á venda en Ortigueira na libraría Fojo e na libraría Ramos, ao prezo de 15 €.

N.B.: Agradecemos a Manuel López Rego, do departamento de Cultura do Concello e responsable técnico do Teatro, a súa colaboración no evento.








xoves, 23 de novembro de 2023

"ESCUCHARÉ TU VOZ DICIENDO QUE YA ES PRIMAVERA", el nuevo libro de Obdulia Dopico en homenaje a su sobrino el poeta Luis Dopico, presentado en la Biblioteca de Ortigueira


De izq. a dcha.: Carmen Penín, Mª Cruz Sabio, Manuel López Foxo,
Obdulia Dopico (
Luli, la autora), la concelleira de Cultura de Ortigueira, Ana Cartelle
y José Álvarez Díaz 
Alvaria (Foto: Álvaro F. Polo)

El pasado día 24 de octubre se presentó en la Biblioteca Municipal de Ortigueira Escucharé tu voz diciendo que ya es primavera, el nuevo libro de nuestra amiga Luli, la escritora Obdulia Dopico. Con esta obra la autora trata de hacer las paces con el suicidio de su sobrino, el poeta y ensayista viveirés Luis Dopico Geada, que firmaba sus poemas de juventud como Luis da Ponte, y que, como consecuencia de una enfermedad mental sobrellevada con esfuerzo y sufrimiento durante muchos años, decidió poner fin a su vida el pasado mes de febrero.

El poeta y ensayista
Luis Dopico Geada (1967-2023),
Luis da Ponte

El pequeño volumen, que está a disposición del público en la Biblioteca Municipal, y también se puede encontrar a la venta en las librerías de Ortigueira, además de un homenaje, es una obra cargada de sinceridad, de duelo y de cariño. El libro oscila entre los recuerdos luminosos y los días de sombra, las preguntas sin respuesta y las emociones contenidas que empiezan a ser liberadas, siguiendo la agitación doliente de un pensamiento que no para de acordarse y de contar, de correr y de recorrer, de intentar comprender, a su manera, lo que ha sucedido, y que al hacerlo se va desahogando en voz alta, de una forma que también es curativa para el lector, quien no sólo descubre, así, al inquieto intelectual talentosísimo que era Luis Dopico, ni el lugar inmenso que dejó, a la vez, imborrable y vacío, en la vida y en el corazón de su tía Luli, sino que, de su mano, tiene las puertas abiertas a su alma, en uno de los libros más hermosos que se han escrito sobre el suicidio, el peso de las enfermedades mentales y la fuerza radiante y luminosa de la vida. Esa fuerza, por paradójico que parezca, impregna toda la lectura porque, pese a todo, es eso lo que permanece con más intensidad en el recuerdo de quienes, como Luis, estuvieron sanos y felices, rebosantes de ganas de vivir, hasta que una dolencia mental los rompe y los transforma, a su pesar, y a pesar de todos, en verdaderas víctimas: víctimas exahustas de la parte de sí mismos más agotada por el sufrimiento y la desesperación.

Cubierta del libro de Luli


Para el poeta y ensayista ortigueirés Manuel López Foxo, que prologa la obra, este es sin duda el mejor libro de Luli, que por sí mismo valdría para hacerla trascender, sin contar aún con el resto de su obra, a un lugar propio en la literatura no sólo de nuestra tierra, sino de todo aquel que pasa por la tierra. "Que nadie vuelva a decir de Luli que es una escritora local", pidió en la presentación: "a partir de este libro, Luli es una autora universal". En su prólogo en gallego, además, escribió que “en este estremecedor relato” la autora dialoga con Luis “con una entrega humana, una comprensión, una verdad y una delicadeza que pocas veces está presente en la literatura. Y lo hace, además, con una belleza admirable. El resultado es un libro que nos descubre a una magnífica escritora, el mármol que Luli siempre llevó dentro de sí, y que sólo precisaba que sus manos de escultora de la palabra encontrasen ese momento de la vida que lleva a un escritor o a una escritora a transformar un texto en una obra de arte”. En ese sentido, asegura, “este es el libro de Obdulia Dopico que llevaba esperando desde hace treina años. Estoy seguro de que con esta obra superó a Lo que no tiene nombre, [un libro de idéntica temática] de [la autora colombiana] Piedad Bonnet. ¿Qué más se puede decir?”.

Durante el acto, que fue arropado por la concelleira de Cultura, Sanidad y Educación de Ortigueira, Ana Cartelle, y presentado por la también antigua concelleira de Cultura de Ortigueira, Mª Cruz Sabio, el público pudo comprobar el inmenso talento literario que tuvo Luis Dopico, de quien varios autores de la comarca, como Carmen Penín, Alvaria o la propia Cruz Sabio leyeron algunos de sus poemas más emocionantes, con imágenes e ideas llenas de lirismo e intuición musical, empapadas de la sensibilidad, la atrevida inteligencia y la agudísima capacidad de observación que dejó Luis en tantos de sus escritos.

---------------------- 

TextoJosé Álvarez Díaz 

Foto 1: Presentación del libro en la Biblioteca Municipal de Ortigueira, el pasado 24 de octubre, con distintos amigos poetas y escritores que acompañaron a Luli y recitaron poemas de Luis. De izquierda a derecha: Carmen Penín, Mª Cruz Sabio, Manuel López Foxo, Obdulia Dopico (Luli, la autora), la concelleira de Cultura de Ortigueira, Ana Cartelle, y José Álvarez Díaz Alvaria. Autor: Álvaro F. Polo.

Foto 2: El poeta y ensayista Luis Dopico Geada (1967-2023), Luis da Ponte, protagonista de “el libro que nunca quisiera haber necesitado escribir, porque eso significaría que Luis seguiría con nosotros”, como subraya siempre Luli.



martes, 21 de novembro de 2023

Hablando de Charo Suárez con Teté

 

Teté con Charo: tan iguales, tan distintas
(Foto A. F. Polo)





Pronto será el aniversario de nuestra querida Charo y me viene a la memoria el homenaje que le hicimos en vida el 4 de agosto de 2018, del que no se consideraba merecedora. Pero sí lo era y ahí está el dossier que lo acredita.

Charo y Teté se llevaban once meses y eran diferentes en todo. No andaban juntas, cada una tenía sus amigas. A Charo le encantaba hablar con las niñas mayores y con su padre. A Teté le divertía la calle, saltar a la cuerda, jugar al escondite, al jardín encantado, al foco en la gasolinera de Prieto, a la rueda… A Charo había que echarla de casa para que saliera, lo de ella era escribir y dibujar. Ya poetizaba de pequeña, redactaba la vida tal cual era, si iba al mercado o a la feria, si visitaba alguna exposición, si leía tal libro. De todo dejaba constancia por escrito. Teté jugaba desde la mañana hasta la noche, escapaba a menudo de casa. Charo se quedaba leyendo y escribiendo. Teté era amiga de todas las niñas del pueblo, las de Prieto, las de Bouza, las de Franco… Las amigas de Charo fueron Margarita de la Campa y María Luisa Cebreiro. 

Las dos hermanas,
arte, gracia y salero a raudales

Vivian en la carretera. Fueron a la escuela de Párvulos con doña Carmen Blanco, en la plaza de Los Ángeles. Luego pasaron a la Academia. Recuerda Teté a los profesores: Don Jesús de Latín, don Tomás Moar, don Alfonso, don Ramón Bouza, el Vista de Aduanas y doña Carmen Fontela. Una etapa muy fructífera y con mucha vida en Santa Marta. Nada que ver con la actualidad.

Cuando murió la madre de Tulita Pita, que hacía un papel en la obra de teatro y tuvo que guardar luto, Serafín, el de la tienda del Cantón, fue hablar con nuestro padre para que yo —dice Teté— hiciera el papel de doncella, porque a mis once años era muy alta. Y fui al ensayo. Sólo tenía que acercarme a Charo la Vasca y decirle: «Señorita Matilde, arriba está el señorito Antonio». Y lo dije al revés. Se rieron tanto que llegué a casa y le dije a papá que no trabajaba más. Y dijo Charo: «Pues lo hago yo». Y ahí empezó su afición al Teatro y ya no paró. Le encantaba actuar y lo hacía de maravilla.

Nuestra madre, Rosario Díaz Gómez, que hizo la carrera de Música en el Conservatorio, en Madrid, le enseñó a tocar el piano. Charo tocaba todos los días al anochecer y lo hacía muy bien. Recuerdo que iba en moto a tocar a San Claudio, a la novena. El cura de San Claudio venía algunas veces a comer a nuestra casa y luego Charo lo llevaba en la moto hasta su casa. Era un espectáculo verlos salir. El sacerdote con la sotana remangada, el paraguas en la mano y la teja metida hasta las orejas y Charo 

La elegancia,
su señal de identidad

fungada… ríe Teté al recordarlo.

La poesía era innata en Charo.

Teté me recita con lágrimas en los ojos una que dice así:

Camiñando amodiño, sen virar nin miga a testa

escoitaba arroubada dende o camiño, aquela cantiga de xesta.

Traíame a voz o vento, sen saber de onde a onde

pero chea de sentimento cantáballe a un amore perdido

noutro tempo e lugare,

           dementes que o dono tiña moitas ganas de chorare.


Agora cantaba baixo e logo moi amodiño

e a meirande parte das veces cantaba con gran cariño.

Ben sei que aquel que cantaba, aquela bela canción

había tempo que estaba enfermo do corazón.

 Teté Suárez en su casa
del Cantón, en Ortigueira
(Foto A. F. Polo)
Seguir, seguiu camiñando dereitiño pra o labor

e a cada paso que daba, ía escoitando máis lonxe

aquela fermosa canción.

Doy fe que Teté es una gran lectora de poesías y que las aprende de memoria. Sobre su mesilla de noche está el libro Las mejores poesías de la lengua castellana, y nunca duerme sin darle un repaso. 

Seguimos charlando, rememorando historia cuando cae la tarde en el Cantón en este otoño bendito. Pronto será Santos y luego el San Martiño, y recordaremos que Charo se nos fue en noviembre y que empezó a llover en Couzadoiro justo cuando la lápida sellaba su tumba.

Queda pendiente recoger su obra poética, tan dispersa entre libros, cajones y publicaciones en La Voz de Ortigueira.


TextoLuli Dopico


Esta entrevista foi publicada o venres, 3.11.23, no semanario La Voz de Ortigueira 


martes, 26 de setembro de 2023

Petición unánime do mundo da Cultura de Ortigueira dun recoñecemento oficial póstumo a Luís Alonso Santiago.

Luis Alonso co seu compañeiro Manuel
no adro da igrexa de Ortigueira
(Foto Álvaro F. Polo)





Este luns, 25 de setembro, celebrouse en Ortigueira un funeral polo eterno descanso de Luís Alonso Santiago, Luís do Asilo, falecido en Pamplona o pasado día 19 (véxase a noticia publicada na Voz de Galicia), na residencia de maiores na que residía desde hai algún tempo. 

Se ben Manolo González, o grande amigo e compañeiro de Luís, non puido asistir, as honras fúnebres contaron coa presencia de Araceli González Ouviña, filla de Manolo e asimesmo afillada de Luis. Tamén asistiron varios familiares de Mera, Cariño e outros lugares da comarca.

Os actos contaron coa presenza do alcalde Valentín Calvín, e a concelleira de Cultura Ana Cartelle, entre outros membros da corporación ortigueiresa. Tamén estaba presente a directora do Arquivo e Biblioteca Municipal de Ortigueira, María José Vilasánchez, así como numerosos veciños e amigos de Luís.

Imaxe do interior do tempo durante
o funeral con fotos e os libros
nos que participou Luís
(Foto: Equipo de Terras do Ortegal)




O funeral foi oficiado polo párroco de Santa Marta, quen fixo un oco na celebración para que intervisen varias persoas, que louvaron a figura do que foi destacado veciño da Vila durante moitos anos. Entre elas falou Cruz Sabio Teijeiro, concelleira de Cultura durante as alcaldías de Toño Campo e Rafa Girón, que lembrou as proxeccións de diapositivas que realizaba anualmente, e que posteriormente foron recollidas no libro Ortigueira. Crónica gráfica de la Villa Condal, publicado en 1987 en gran formato e coidada edición pola deputación da Coruña, e que moitos ortigueireses atesouran como ouro en pano. 


A oradora reclamou para Luis un recoñecemento por parte do concello, que nos pasados meses cedera ao Arquivo Municipal unha colección de documentos, afiches publicitarios e fotografías relacionadas coa historia de Ortigueira, e a historia do cine e o teatro, actualmente en catalogación no noso arquivo.

Similar petición de recoñecemento fixo Obdulia Dopico, que subiu despois ao presbiterio para facer un canto similar ao labor cultural de Luís do Asilo. Luli, que fora secretaria de Edicións O Paporroibo lembrou como aquela meritoria entidade —da que estaban presentes no acto cando menos dous membros: Álvaro F. Polo e Manuel López Foxo— publicara nos anos 90, dúas obras nas que se recollen capítulos escritos por Luis, nos que deu conta, coa súa memoria prodixiosa, de sucesos, datas e nomes de persoas que aínda hoxe seguen sendo valiosos.

Os libros son os seguintes:

  • Memorias de Ortigueira (I), editado en 1994, e que inclúe o capítulo “Ortigueira, retrato de un pueblo”, que está dividido en dúas seccións: a) Los años de guerra, e b) Los años de paz, cun total dunha cincuentena de páxinas.

  • - De vagar ó pé do lume, editado en 1998, e dedicado á gastronomía, e que conta cun longo capítulo titulado “Los tiempos del hambre”, dividido en varias seccións onde relata episodios biográficos relacionados coa comida no asilo e en Cariño, e que finaliza, como moi ben lembrou Luli, cunha receita de crêpes de laranxa do propio Luis, que el aprendera a preparar en París na confeitaría La Petite Duchesse, na que traballou durante un ano.

Imaxe cordial de Luís e Manolo
nunha rúa de Ortigueira
xa hai algúns anos
Finalizadas as exequias na igrexa, o cortello fúnebre dirixíuse ao cemiterio municipal de Requeixo, onde se enterraron as cinzas do finado. Previamente, Carlos Breixo, Cronista Oficial de Ortigueira, fixo unha breve semblanza de Luís do Asilo, complementando a que xa fixera días pasados (Luís Alonso Santiago, a memoria de Ortigueira, que está publicada na web do Concello), loando os méritos que concitaba entre toda a cidadanía de Ortigueira, que durante anos disfrutou das proxeccións anuais de imaxes “Ortigueira, ayer y hoy” que Luis elaboraba coa colaboración de Jacobo Castro e Álvaro F. Polo

Breixo recoñeceu que Luís merecía ter sido distiguido polo concello hai tempo, entonando un mea culpa que moitos dos presentes tamén asumimos.

Desde Terras do Ortegal sumámonos a estas peticións dirixidas ao Concello de Ortigueira. Agardamos que sexan ben recibidas polo noso Alcalde e resto de Corporación.


------------------ 

Texto: Xosé María Torres

Foto: Álvaro F. Polo









martes, 12 de setembro de 2023

Xoán Xosé Fdez. Abella, un legado lírico y comprometido


Xoán Xosé lendo na súa bilbioteca
(Foto: Familia Álvarez Lage)




«Foi un xeneroso e incansable activista da lingua e do asociacionismo cultural», escribió La Voz de Galicia en su obituario. Así recordamos a Xoán Xosé Fernández Abella, un monfortino y ortigueirés -a partes iguales- que se nos fue en Santiago el pasado 17 de agosto tras una repentina enfermedad. A inicios de mes había visitado a sus familiares en nuestra villa, saludando a cada paso a sus incontables amigos, precedido siempre de su serena sonrisa. 


Xoán Xosé (nacido en septiembre de 1931) era el menor de cinco hermanos. Hizo la licenciatura en Derecho en Santiago y se graduó en Magisterio, vocación que desarrolló durante cuatro décadas. En 1962 emigró a Caracas, donde sus hermanos regían una industria textil. Al año siguiente conoció a la ortigueiresa Merceditas Álvarez Lage –la hermana de nuestros amigos Vicente y Sesa- y se casaron en el 70 en la muy “gallega” iglesia de la Candelaria de aquella capital. Su activismo gallego se hizo presente en revistas y emisoras de radio caraqueñas. En la revista Irmandade, de la Hermandad Gallega Venezolana, estuvo presente su pluma durante dos años. En el 72 ya está el matrimonio de regreso en España para reanudar ambos sus carreras de maestros nacionales. Ejercieron en Rociana del Condado (Huelva), Pontedeume y Ortigueira. Aquí perdió a su esposa, el norte de toda su vida, y desde entonces su entrega a la literatura, el compromiso social y su dedicación a la familia fueron su razón de ser. Su último destino fue la escuela de Roxos, en Santiago, donde se jubiló en 1999. 

La vocación poética de Xoán Xosé le acompañó desde antes incluso de su etapa universitaria. En 1957 su Soneto a un humilde ciprés en cementerio fue incluido en la Antología Poética de Ediciones Rumbos de Barcelona. Siguieron Poemas Gallegos, en el 76 y hasta una decena de libros, más su presencia en otras ediciones colectivas. Era habitual ver su firma en los principales diarios gallegos y en revistas culturales. La Voz de Ortigueira contó con sus valiosas aportaciones durante décadas. Justamente en agosto había prometido reanudar sus colaboraciones semanales en breve. Su último poema estuvo dedicado a los ortigueireses nacidos en 1943 que celebraban su octogenario. Ortigueira siempre en su corazón y en su obra. 

Nuestro autor decía de sí mismo: «O meu interese pola cultura galega é profundo, e sempre hai que tratar de aprender máis, porque canto máis se estude máis interesante se encontra». Cultivó, en efecto, una lírica reflexiva y vibrante, con un compromiso social enterizo pero sin estridencias ni afectación formal. Como cabe decir de un curtido poeta, halló el arte de poner las palabras en el lugar debido. 

Hombres como Xoán Xosé Fernández Abella hacen el mundo más luminoso y llevadero.

------------------  


Texto: R. B.

Foto: 


sábado, 19 de agosto de 2023

Xoán Xosé Fernández Abella. Evocación de Alfonso Cheda e Video no Museo Pedagóxico de Galicia

Xoán Xosé no Museo Pedagóxico de Galicia
no ano 2005 (captura de pantalla do video,
enlazado máis abaixo)





Xoán Xosé Fernández Abella. Finou o mércores, 16 de agosto.

Lémbroo de moita conversa co meu pai, Modesto Cheda, cando se atopaban pola rúa ou cando paraba no comercio que tíñamos na rúa do Carme, 10, de Ortigueira. Xoán Xosé escribía poesía en galego e publicou un libro polo ano 1976. Meu pai coñecía a Luis Mariñas, que creara aquel histórico primeiro programa en galego na televisión, “Panorama de Galicia”, que se emitía ao medio día na desconexión territorial da TVE desde o seu centro de Santiago, e que presentaban os xornalistas Tareixa Navaza Xoán Barro. E alá lle abriron as portas a Xoán Xosé, alí o entrevistaron e alí recitou un dos seus poemas.


Para ver o video, pinchar aquí --> Xoán Xosé no Museo Pedagóxico de Galicia


Modesto Cheda, amigo de Xoán Xosé,
 coa súa cámara fotográfica,
cando era correspondente en Ortigueira
 do xornal La Voz de Galicia

Eu era un neno pero estaba alí, porque o meu pai nos levou a toda a familia a semellante “acto histórico”. É difícil quizais comprender agora a trascendencia de todo aquilo. Para min foi importante saber que por escribir poesía en galego podías saír na tele... na teleee!!! e ver que Tareixa Navazaera pequechiña (por fóra), en fin…


Sempre lembrarei a Xoán Xosé como aquel mestre da miña infancia, que xunto con Mercedes Álvarez Lage, a súa compañeira (que tamén era mestra en Ortigueira), ofrecéronnos a que eu creo foi a primeira oportunidade de ser escolarizados oficialmente en galego que tivemos neste país; sen esquecer aquelas Escolas de Insiñodas Irmandades da Fala e de Ánxel Casalque tristemente non puideron ir máis alá de onde chegaron. Eles foron dalgún xeito os continuadores daquilo.

Foi, creo lembrar, no ano 1980 cando se empezou a impartir a asignatura de Galego nas escolas. E eles estiveron aí para facer posible aquel reto normalizador de que a nosa lingua estivese situada no eixo da educación como idioma vehicular, que xa non fose algo co que se transixía ás agachadas, senón un dereito. Agora semella moi natural, mais daquela non o era. Tan só se naturalizou porque algúnhas poucas persoas do mundo do ensino afrontaron o compromiso co que conviviron durante os tempos difíciles, e estaban preparadas para asumir esa responsabilidade que só uns poucos ían ter a oportunidade de exercer. E eles fixérono, e fixérono ben.



Xa 25 anos despois andaba eu con outros catro compañeiros na incansable e utópica marea de cambiar o mundo, e neste caso dende unha asociación socioeducativa e cultural que chamamos Anovar. Non entendo moi ben cómo, o caso é que rematamos facendo o traballo que a Dirección Xeral de Política Lingüística editaba cada ano sobre a persoa homenaxeada nas Letras Galegas, e que era distribuída por todos os centros educativos de Galiza en formato CD-ROM. No 2004 sobre Xaquín Lorenzo, Xocas, e no 2005 sobre Lorenzo Varela... Isto último daría para un bo capítulo dun libro que nunca se publicará, porque hai cousas que non se poden contar, aínda hoxe.

Composición gráfica realizada polas
Bibliotecas Municipais de Teo (A Coruña)
O caso é que apelando á relación veciñal connosco e de amizade co meu pai pedímoslle a Xoán Xosé que colaborara no noso traballo sobre Lorenzo Vareladende a súa posición de mestre e de poeta. Eu lembraba aínda dende pequeno perfectamente o impresionante que era velo e oílo recitar, e que ningún neno ou nena que o oísen pasarían por alto as súas palabras, que á fin era o obxectivo do noso traballo, porque a súa difusión era para ser utilizado nas aulas coa rapazada. 

El por suposto aceptou e así foi que grabamos un vídeo no Museo Pedagóxico de Galicia no que Xoán Xose Fernández Abella mostra os dous papeis da súa vida que mais o caracterizan para todos nós: o de Mestre e o de Poeta.

Da posterior etapa na que nos atopamos nas tardes de domingo do Festival de Pardiñas, en Guitiriz, co seu inseparable Avelino Pousa Antelo, que nos falaba daquela época de xuventude na que comezou como mestre na escola de Mera, e do seu grupo musical Os Codornixos… falaremos outro día.

Agora queda aquí esta pequena xoia que nos mostra o Xoan Xosé único, o que se ve, porque non hai outro. Así era…

Que a Terra lle devolva outro tanto como el lle deu.


----------------------------  


Texto: Alfonso Cheda Pita

Foto: Familia Cheda Pita



venres, 11 de agosto de 2023

Curiosidades de “Nombre genérico de los hijos de Ortigueira I e II”, de Julio Dávila, reeditado por Terras do Ortegal


Retrato-caricatura de Julio Dávila
por Francisco Fortuny.
En Bós Aires, arredor de 1907




A reedición facsímile que fixo Terras do Ortegal e que foi presentada o 26 de xullo pasado no Teatro de Beneficencia de Ortigueira inclúe, ademáis dun saúdo de Álvaro Davila en nome da familia Dávila, tres estudos introdutorios a cargo de Anxo Rosende, Manuel Bustabad e Bernardo Penabade.

Pero a reedición segue permitindo anotar algunhas curiosidades, que nos permitimos difundir para solaz das persoas interesadas.


1. Libros orixinais. Os libros que agora se reeditan en forma facsimilar foron editados en 1903 e 1904 por Julio Dávila en Bos Aires. O primeiro ten 61 páxinas e o segundo 87. A edición parece ser a conta do propio autor, isto é foi pagada por él mesmo; por iso teñen pé de imprenta, pero non figura editorial ningunha.

2. Antetítulo e subtítulo. En realidade, ademáis do título de “Nombre genérico de los hijos de Ortigueira” os dous libriños levan o antetítulo de “Cuestión Filológica”. Pola súa parte, o opúsculo I, en exclusiva, leva como subtítulo: «Opiniones de los señores: Aldrey, Cayetano A.; Castro López, Manuel; Maciñeira Pardo, Federico; Martínez Salazar, Andrés; Rodríguez, Bernardo; Rodríguez, Manuel R.; Teijeiro Martínez, Benigno».

.



3. Exemplares usados na reedición. Para a reedición facsímile usáronse exemplares cedidos pola Biblioteca Municipal de Ortigueira Juan Fernández Latorre, que foron tratados con cuidado e esmero, e dixitalizados con escáner zenital; ambos libros foran doados no seu día polo cariñés-ortigueirés Luis Alonso Santiago, se ben na cuberta do opúsculo II está escrito a man: «D. Manuel Casariego», referido a Manuel Casariego Bares-Rey, importante político e acaudalado propietario na Ortigueira da primeira metade do século XX.

4. Dedicatorias:
- O primeiro opúsculo está dedicado «Al Muy Noble Ayuntamiento de Ortigueira. En agradecimiento a su recuerdo en la Sesión Ordinaria de 23 de Noviembre de 1902, con Motivo de la obra Ortigueira».
- O segundo opúsculo está dedicado «A los jóvenes estudiosos de Ortigueira. A vosotros, mis queridos paisanos, futuros hombres del mañana...»

5. Orixe do debateComo explica Dávila, o dilema reflectido nos libros naceu dunha invitación de Ramón Álvarez Fustes, director do semanario El Eco Ortegano —aparecido en 1902— para colaborar no mesmo. Dávila publicou nun dos primeiros números, o 30.03.1902, unha «Carta abierta al cronista de Ortigueira, el distinguido historiógrafo y arqueólogo Federico G. Maciñeira Pardo», tras haber este inventado (“prohijado” apunta discretamente Dávila) o xentilicio «ortegano»na obra Crónicas de Ortigueira publicada en 1892

6. Expresións latinas. En ambos opúsculos o autor e os colaboradores usan con frecuencia expresións latinas, signo da importancia que tiña na época o estudo desa lingua. Así, por ex., na dedicatoria do segundo, Dávila di: Amicus Plato, sed magis amica véritas, frase atribuída a Aristóteles, que significa: 'Platón é o meu amigo, pero máis amiga é a verdade', o que non deixa de ser unha resposta ou queixa de Dávila polos ataques ou críticas recibidas como consecuencia da publicación do primeiro opúsculo.

7. Cartas. Os textos do primeiro libriño foron escritos case todos como cartas en resposta á consulta inicial de Dávila, isto é non foron textos preparados de forma expresa para publicar. Os do segundo son respostas a unha nova consulta, pero que ía acompañada xa do primeiro folleto; na introducción del Dávila explica que non son cartas familiares ou íntimas, e que por iso considera oportuno publicalas.

8. Consulta á RAE. No segundo opúsculo, Dávila relata que escribeu ao secretario daReal Academia Española(RAE) recabando a opinión da corporación sobre o asunto, pero este respostoulle alegando que tiña prohibido polo seu Regulamento expresar opinións literarias sen mandato expreso do «Gobierno de S. M.»

9. Consulta á RAG. Dávila non puido consultar á Real Academia Galega (RAG), para estes libriños, pois foi fundada anos despois, en 1906. Convén lembrar que tanto Federico Maciñeira como Julio Dávila serían nomeados membros numerarios da RAG, e incluso Dávila fora meritorio impulsor en 1919, en Bós Aires, dunha Sección Protectora da Real Academia Galega na Casa de Galicia da capital arxentina.

10. Amplitude das colaboracións. As máis breves son as de Florencio Vahamonde Lores, historiador e poeta, e de Benito Fernández Alonso, literato e Cronista de Ourense, publicadas no segundo opúsculo, e ambas con só 6 liñas de texto e 40 palabras. A máis extensa é, proén, a publicada no primeiro libriño conxuntamente por Cayetano A. Aldrey, literato, e Bernardo Rodríguez, profesor e gramatólogo, que se estende por 12 páxinas.

11. Erudito da familia. Entre os autores que colaboran no segundo libriño está Manuel Núñez Rega, reverendo padre franciscano «Prior del Convento de PP. Franciscanos de Lugo», natural de Bares. Este frade era irmao de Petra Núñez Rega, esposa de Julio Dávila, e fillos ambos de Manuel Núñez, que viveu en Bares, onde era torreiro do faro da Estaca (se ben despois sería torreiro do farro da Torre de Hércules, na Coruña), e Dominga Rega.

12. Posible erudito da familia. Tamén colabora no segundo opúsculo Francisco Dávila, «distinguido escritor e inspirado poeta, residente en el Rosario de Santa Fe; hijo de La Coruña». Sería parente de Julio Dávila? Así o cremos, primeiro, polo lugar onde naceu, A Coruña, de onde era natural o avó paterno, Manuel Calixto Dávila Salgado, que foi o que se asentaría no Ortegal, dando lugar á saga Dávila de Ortigueira; e por outro lado sábese que cando Dávila foi á Arxentina tiña xa parentes alí.

13. Estudoso coterráneo. Outra persoa allea ao mundo da historiografía e de literatura é Enrique Bermúdez Covián, que colaborou no segundo libriño con apenas unhas frases. Era médico, natural de Becerreá, e aveciñado en Ortigueira, onde desde 1893 era subdelegado de Medicina do distrito. Foi o promotor, na rúa principal de Ortigueira, actual avenida de Alonso Pernas, dunha casa fronte á casilla dos peóns camineiros, que aínda hoxe segue destacando pola súa cor vermella. Foi pai dun dos alumnos redactores do periódico El Escolar.

14. Reflexións valiosas de Unamuno. Os colaboradores fan consideracións que son verdadeiras xoias. De Miguel de Unamuno podemos salientar cando menos dúas:
 «La cuestión de como haya de llamarse a los de Ortigueira es cuestión de escasa importancia... Pero a mí me interesa todo, y muy en especial lo que suele[n] llamarse cuestioncillas baladíes, porque es en lo pequeño donde se pone a prueba lo grande».
 «Todo esto son minucias, pero de minucias esta tejida la vida humana; y en lo que se refiere al pueblo nativo de uno, a su matria, toda minucia se convierte en cosa grande».

15. Reflexións oportunas de Maciñeira. O que xa levaba nese momento dez anos como Cronista Oficial de Ortigueira foi, como non, consultado polo seu amigo Dávila sobre a cuestión, pero alegou «No me es posible acceder a tu cariñoso ruego... y esto no es por falta de voluntad, sino sencillamente porque nunca me dediqué a los estudios filológicos, en los que soy un perfecto ignorante», unha mostra de sencillez que hai que louvar. Logo engade esta outra valiosa reflexión: «Meterse en lo que uno no entiende lo considero el colmo de la presunción».

16. Ironías de Dávila. No segundo volume, Dávila recolle as noticias publicadas sobre o primeiro libro. Con certo humor relata que houbo críticas de todo tipo, incluso de persoas que non abriron o libro, que el califica de «opinión a libro cerrado». É o caso dun periódico de gran tirada, que apunta: «Acaba de ver la luz pública en Buenos Aires un interesante folleto conteniendo la biografía de las personas más ilustres del pueblo de Ortigueira...» (!!??). Dávila, elegantemente, omite o nome do periódico.

17. Conclusión dos eruditos consultados. Dávila non indica a cantas persoas lle fixo a consulta, pero resume no segundo opúsculo que lle contestaron 25 persoas, das que 15 se inclinaron pola forma ortigueirés, que el remata por aceptar... aínda que no seu corazonciño tal vez houbese preferido o xentilicio santamartés.

----------------- 
Texto: Xosé María Torres
.